Osmanlı Yönetiminde Arap Asıllı Görevliler ..

Osmanlı İmparatorluğu döneminde Arap asıllı birçok kişi önemli devlet ve ordu görevlerinde bulunmuştur. İşte bazıları:

Birinci Bölüm: Sadrazamlık (Başbakanlık) Görevini Üstlenenler:

Sadrazam, padişahtan sonraki en yetkili kişiydi ve devletin mührünü taşırdı.
1. Osman Paşa bin Özdemir (Mısır): Sadrazam olarak görev yaptı.
2. Hayreddin Paşa (Tunus): Sadrazamlık makamına getirildi.
3. Mahmud Şevket Paşa (Irak): Sadrazam olarak hizmet verdi.
4. Süleyman Efendi el-Kilani (Bağdat): Sadrazamlık görevini üstlendi.
5. Seyyid Ebu’l-Hüda (Halep): Sadrazam olarak atandı.
6. Yusuf Sıdkı (Mardin): Sadrazamlık yaptı.
7. Ahmed Esad el-Haşa (Şam): Sadrazam olarak görev aldı.
8. İzzet Paşa ed-Dımaşki (Şam): Sultan II. Abdülhamid’in özel ikinci kâtibi ve başlıca bakanlarından biri olarak hizmet etti.
9. Kudri Paşa el-Hakim (Halep): Başvekil olarak başbakanlık yaptı.
10. Selim Paşa Melheme (Beyrut): Danışman olarak görev yaptı.
11. Necib Paşa Melheme (Beyrut): Danışmanlık görevini üstlendi.
12. Ebu’l-Hüda es-Seyyadi (Halep): Şeriflerin lideri ve kralın danışmanı olarak hizmet verdi.

İkinci Bölüm: Kadılık (Yargıçlık) Görevini Üstlenenler:
1. Kadı Şihabeddin el-Hafaci (Mısır): Kadı olarak görev yaptı.
2. Muhammed Efendi el-Cabi (Bağdat): İstanbul Kadısı olarak atandı.
3. Muhammed Emin el-Hamzavi (Şam): İstanbul Kadısı olarak hizmet verdi.
4. Muhammed Emin Efendi (Bağdat): İstanbul Kadısı olarak görev yaptı.
5. Muhammed Ataullah el-Kevakibi (Halep): İstanbul Kadısı olarak atandı.
6. Muhammed Said Efendi er-Rifai (Basra): İstanbul Kadısı olarak hizmet verdi.
7. Muhammed Feyzi ez-Zehavi (Bağdat): İstanbul Kadısı olarak görev yaptı.
8. Seyyid Tevfik el-Bekri (Mısır): İstanbul Kadısı olarak atandı.
9. Ömer Behcet Efendi (Halep): İstanbul Kadısı olarak hizmet verdi.
10. Mustafa er-Rifai el-Cündeli (Hums): İstanbul Kadısı olarak görev yaptı.
11. Cemil Efendi el-Cemil (Bağdat): İstanbul Kadısı olarak atandı.
12. Abdurrahman el-Kilani (Bağdat): İstanbul Kadısı olarak hizmet verdi.
13. Abdurrezzak Efendi es-Seyyadi (Halep): İstanbul Kadısı olarak görev yaptı.
14. Ataullah Efendi el-Müderris (Halep): İstanbul Kadısı olarak atandı.
15. Hamza Akdes (Hadramut): İstanbul Kadısı olarak hizmet verdi.
16. İbrahim Esad Efendi el-Haşa (Medine): İstanbul Kadısı olarak görev yaptı.
17. Ebu’l-Hayr Efendi Abidin (Şam): İstanbul Kadısı olarak atandı.
18. Esad Efendi eş-Şükayri (Akka): İstanbul Kadısı olarak hizmet verdi.

Üçüncü Bölüm: Vali ve Nazırlık (Bakanlık) Görevini Üstlenenler:
1. Takiyüddin Paşa el-Müderris (Halep): Çeşitli vilayetlerde valilik yaptı.
2. Munif Paşa el-Ayntabi (Halep): Birçok nazırlık görevinde bulundu.
3. Nasır Paşa es-Saadun (Basra): Basra Valisi olarak hizmet verdi.
4. İsmail Hakkı Paşa (Lazkiye): Bayındırlık Nazırı olarak görev yaptı.
5. Franco Paşa Nasrallah (Halep): Cebel-i Lübnan Mutasarrıfı olarak atandı.
6. Naum Paşa et-Tenucci (Halep): Lübnan Mutasarrıfı ve ardından Paris Büyükelçisi olarak hizmet verdi.
7. Mahmud Şefik Paşa el-Kurani (Halep): Emniyet Nazırı olarak görev yaptı.
8. Yahya Paşa el-Yeken (Şam): İşkodra Valisi olarak atandı.
9. Hasan Edib Paşa (Şam): Yemen ve Trablusgarp valiliklerinde bulundu.

Dördüncü Bölüm: Osmanlı Ordusunda Görev Alan Arap Asıllı Askerî Yetkililer:
1. Zeki Paşa el-Müdîr (Halep): Rütbesi “Fırka Generali” (Fırka Komutanı), Dördüncü Ordu Komutanı.
2. Kamil Paşa el-Kudsî (Halep): Rütbesi “Fırka Generali”, Demir Tümeni Komutanı.
3. Hadi Paşa el-Ömerî (Bağdat): Rütbesi “Fırka Generali”, Harbiye Nazırı.
4. Hasan Tahsin Paşa (Şam): Rütbesi “Tümen Generali”, Kurmay Başkanı.
5. Esad Paşa Kadah (Şam): Rütbesi “Tümen Generali”, Kurmay Başkanı.
6. Muhammed Ali Paşa el-Kudsmânî (Şam): Rütbesi “Tümen Generali”, Süvari Komutanı.
7. Sabit Paşa el-Kuraydî: Piyade Komutanı.
8. Zahid Paşa eş-Şeyh Fadlî: Askerî Teftiş Kurulu Üyesi.
9. Zahid Paşa el-Hevvâl: Süvari Tümen Generali.
10. Said Paşa er-Rîhâvî: Diyarbekir Tümeni Komutanı.
11. Abdülhamid Paşa el-Arnavutî: Kurmay Başkanı.
12. Sami Paşa el-Fârûkî (Bağdat): Horan Seferi Komutanı.
13. Mustafa Paşa el-Kürdî (Bağdat): Tümen Generali.
14. Rıza Paşa er-Rikâbî (Şam): Bağdat ve ardından Halep Kolordusu Komutanı.
15. Esad Paşa Savvâya (Lübnan): Harp Okulu Öğretmeni.
16. Ahmed Tevfik Paşa el-Halebî: Yemen Kolordusu Komutanı.
17. Fuad Paşa: Şam’dan, Harbiye Nezareti Danışmanı.
18. Said Sa’dî Paşa Ramazan (Şam): Harbiye Nezareti Danışmanı.
19. Muhammed Ali eş-Şahrûr Paşa (Şam): Tümen Generali.
20. Abdülhamid Paşa el-Kıltakcı (Şam): Kurmay Başkanı.

Beşinci Bölüm: Sultanların Yanında Görev Yapan Arap Asıllı Şahsiyetler:
1. Âlim Akşemseddin (Şam): Sultan II. Mehmed’in (Fatih Sultan Mehmed) hocası ve eğitmeni; Hz. Ebubekir’in soyundan gelen Suriyeli bir Arap.
2. Muhammed Paşa el-Iraksûsî (Şam): Sultan Abdülaziz, Sultan V. Murad ve Sultan Abdülmecid dönemlerinde görev yaptı.
3. Ali Kıyrat Paşa (Trablus): Aynı sultanlara hizmet etti.
4. Sadık Paşa el-Müeyyed (Şam): Sultan Abdülmecid’in yaveri ve Bulgaristan’da elçi.

Altıncı Bölüm: Osmanlı Döneminde Öne Çıkan Arap Asıllı Âlimler ve Fakihler
1. Tabîb İbnü’n-Nakîb el-Halebî: Halep’ten tanınmış bir doktor.
2. Âlim ve Edebiyatçı Şihâbüddin el-Mısrî: Mısırlı tanınmış bir âlim ve edebiyatçı.
3. Fakih ve Vaiz Muhammed el-İstıvânî ed-Dımaşkî: Sultan II. Mehmed’in (Fatih Sultan Mehmed) İstanbul’daki camiinde vaizlik yaptı.
4. Emevî Camii Hatibi ve Şam Başhekimi Ebubekir bin Mahmûd, “İbnü’l-Hakîm” olarak bilinir: Şam’da tanınmış bir doktor ve hatip.
5. Takıyyüddin eş-Şâmî: Astronom ve mühendis; birçok saat, buhar makineleri ve teleskoplar icat etti.

Zikredilen bu şahsiyetler, Osmanlı İmparatorluğu döneminde Arap asıllı Osmanlı vatandaşlarının devlet yönetimi, ordu ve ilim alanlarında önemli roller üstlendiğini göstermektedir.

Tercüme: Ahmet Ziya İbrahimoğlu
18.12.2024 Bolu