Muhammed bin Selman Dedesinin Yolunda ..

Muhammed Bin Selman’ın Despotluğu, Dedesi Abdülaziz Al Suud’unkine Nasıl da Benziyor?!

“Muhammed bin Selman her şeyin efendisidir!”
(21 Nisan 2016, Bloomberg Gazetesi)

21 Haziran 2017’de, Suudi Arabistan Kralı Selman bin Abdülaziz Al Suud, Veliaht Prens Muhammed bin Nayif bin Abdülaziz’i görevden alarak yerine oğlu Muhammed bin Selman’ı atadı. 2015 yılından itibaren Veliaht Yardımcılığı görevini üstlenen Muhammed bin Selman, bu kararın ardından Suudi tahtında etkisini artırdı. O andan itibaren Kral Selman geri planda kalırken, oğul Muhammed bin Selman emsalsiz yetkiler elde etti. Görevden alma ve atamalarda mutlak bir tasarruf yetkisi kazandı. Kısa bir süre içinde Savunma Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Ulusal Muhafızlar, İstihbarat ve Devlet Güvenliği birimlerini tamamen kontrol altına aldı. Bloomberg gazetesi, bu nedenle kendisini “her şeyin efendisi” olarak tanımladı.

Dedesi, Suudi Arabistan’ın kurucusu Abdülaziz Al Suud da benzer şekilde geniş yetkilere sahipti. Torun ve dedenin yönetim tarzları arasındaki çarpıcı benzerlikler, bu durumun ardındaki gerçekleri ve nedenleri derinlemesine incelememizi sağladı. İkisi de komşu ülkelerle ilişkilerde felaketle sonuçlanan adımlarda birleşmiş, bölge ülkeleriyle düşmanlık politikaları gütmüş ve iç siyasette benzer metodlar uygulamışlardı. Peki, bu benzerlikler nelerdi ve her iki lider bu durumları nasıl ele aldı?

Din Adamlarına Karşı Darbe

“Hayatımızın otuz yılını herhangi bir aşırı fikre tahammül ederek geçiremeyiz. Bugün onları tamamen yok edeceğiz.”
(24 Ekim 2017, Muhammed bin Selman)
20. yüzyılın başlarında, Abdülaziz Al Suud, Osmanlı’yı Arap Yarımadası’ndan tamamen çıkarmak için İngiliz destekli savaşlarını sürdürüyordu. Bu süreçte, Vahhabi ideolojisine sadık silahlı bir dini örgüt kurmanın gücünü artıracağını düşündü. Bu yaklaşım, Suudi Hanedanı’nın birinci ve ikinci dönemlerinde de işe yaramıştı.

İbn Haldun’un yedi asır önce “Arapların dini bir etkisi olmadan krallık kuramayacağı” gözlemi, Abdülaziz’in bu stratejisine ışık tutuyordu. İbn Haldun, dinin Arapları bir araya getirip ortak bir amaç etrafında birleştirdiğini vurgulamıştı. Abdülaziz, bu anlayışı esas alarak, Vahhabi ideolojisine dayalı “İtaat Edenlerin Kardeşliği” (İhvan) hareketini başlattı. Hareket, Suudi Arabistan’ı birleştirme ve El Reşid Emirliği ile Şerif Hüseyin’in Hicaz Krallığı’nı yıkma sürecinde büyük rol oynadı. Aynı zamanda, Kuveyt, Irak, Ürdün ve Yemen’de de korku saldı.

Arabistan birleşince, Abdülaziz, İngilizlerin desteğiyle bu hareketin nüfuzunu sınırlandırmaya çalıştı. İhvan liderleriyle, özellikle de Mutayr kabilesinden Prens Faysal ed-Düveyş ve Acman kabilesinden Sultan bin Bişad ile çatışmaya girdi. İngiliz hava kuvvetlerinin desteğiyle gerçekleşen “Sebile Muharebesi” bu çatışmanın doruk noktasıydı. Bu savaş, İbn Suud’un sağ kolu olan Faysal ed-Düveyş’in esareti ve iki yıl sonra cezaevinde ölümüne yol açtı. Bazı kaynaklara göre, ed-Düveyş’in ölümü ağır işkenceler sonucu gerçekleşti.

Muhammed bin Selman’ın Usül ve Metodları

Torun Muhammed bin Selman da, dedesi gibi, Suudi Arabistan’ın temel dini kurumlarına yönelik ciddi reformlara girişti. 21 Mayıs 2017’de Riyad Zirvesi’nde, “Aşırılıkçılığı Önleme Küresel Merkezi” (İtidal) adlı kuruluşu kurdu. Bu süreçte, önde gelen dini liderler ve davetçiler, “yeryüzünde fesat çıkarma” ve “terörizm” suçlamalarıyla tutuklandı. Aralarında Salman el-Avde, Abdülaziz et-Tarifi ve diğer tanınmış isimler de bulunuyordu.

Ayrıca, Muhammed bin Selman, Suudi Arabistan’ın temel taşlarından biri olan “Emr-i bil Maruf ve Nehy-i anil Münker Heyeti”nin yetkilerini kısıtladı. Bu kurumun tamamen kaldırılması bile gündeme geldi. Bununla birlikte, “Eğlence Kurumu” adıyla yeni bir kuruluş kurularak, 2030 Vizyonu doğrultusunda Suudi Arabistan’da karma konserler ve tiyatro etkinlikleri düzenlenmeye başlandı. Bu durum, Suudi Arabistan’ın uzun süredir savunduğu toplumsal ahlak anlayışında köklü bir değişimi temsil ediyordu.

Suudi Arabistan Eğlence Komitesi Hakkında Bazı Suudilerin Görüşleri

Bundan daha fazlası olarak, Bin Salman, Amerikalılarla ittifak kurarak Suudi Arabistan’daki müfredatları değiştirmeyi ve onları tam anlamıyla liberalleştirmeyi amaçlamaktadır. Eski Amerikan Dışişleri Bakanı Rex Tillerson’ın Kongre’deki sorgusunda, ABD’nin özellikle Suudi Arabistan’daki selefi Vehhabi müfredatlarını izlemesi ve değiştirmesi konusunda yaptığı çalışmaları sorması üzerine, Bakan şunları söylemiştir:

“Riyad’daki başkanlık zirvesinin bir sonucu, Suudi Arabistan’da aşırı İslamcı söylemle mücadele eden bir merkez kurulmasıydı. Bu merkez, dünyada aşırıcılıkla mücadele etmek için birkaç unsura sahip. Onlarla birlikte ele aldığımız unsurlardan biri, dünyadaki camilerdeki okullarda okutulacak yeni ders kitaplarının yayılmasıdır. Bu kitaplar, bugün orada bulunan ve aşırı Vahhabi düşüncesini yücelten ve şiddeti haklı çıkaran eski ders kitaplarının yerine geçecek. Onlara sadece yeni ders kitaplarını yayımlamalarını değil, eski kitapları geri çekmelerini ve genç imamları İslami eğitim merkezlerinde nasıl eğiteceklerini de sorduk. Bugün bu yeni merkezin kurulmasıyla birlikte bu konuda onlarla çalışıyoruz, bu merkezde hesaplanacak standartları da belirliyoruz. Bu, Amerikan Dışişleri Bakanlığı’nın Suudi Arabistan’la birlikte çalıştığı görevlerden biridir.”

Komşunun Kuşatılması… Suudi Arabistan’ın Geleneğidir!

“Katır’ın sıkıntısı çok çok çok küçük.”

(Muhammed bin Selman, 25 Ocak 2017)

5 Haziran 2017’de Suudi Arabistan, Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikleri ve Mısır, Katar’ı deniz, kara ve hava yollarını kapatarak kuşatma kararı aldılar. Bunun gerekçesi, Katar’ın terörist bireyler ve örgütlerle bağlantısı olduğu iddiasıydı. Ayrıca, Katar Haber Ajansı’na yapılan siber saldırı ve Katar Emiri’nin ağzından yayımlanan, kuşatma ülkelerine düşmanlık besleyen yalan haberler de bahane olarak gösterildi.

Katar, bu planlı medya saldırısına karşılık olarak, muhtemelen askeri müdahaleye dönüşebilecek bu durumu engellemek için Türkiye ile ortak savunma anlaşmasını devreye soktu. Türk askerleri ve askeri teçhizat, ülkeye gönderildi. Haftalar boyunca, üç ülke ve özellikle Suudi Arabistan, Katar’a hava, kara ve deniz kuşatması uyguladı, bu da Katar’daki halk ve sivil nüfus üzerinde ciddi bir baskı oluşturdu.

Bazı analizcilere göre, kuşatma ülkelerinin talepleri, Katar’ın egemenliğine müdahale anlamına geliyor ve çoğu zaman imkansız, tehditkar, aşağılayıcı ve dışlayıcı bir dil ihtiva ediyordu. Birleşik Arap Emirlikleri Dışişleri Bakanı, Twitter’da yaptığı bir paylaşımda, “Katar’ın, komşularının talepleri ve sıkıntılarına ciddi bir şekilde yaklaşması daha akıllıca olurdu, aksi takdirde boşanma kesinleşir,” diye yazmıştı.

Birleşik Arap Emirlikleri Dışişleri Bakanı Enver Gargaş’ın Açıklaması

Amerikan dergisi The National Interest’e göre, Suudi Arabistan’ın Muhammed bin Selman liderliğinde Katar’ı terörizmi desteklemekle suçlaması, Riyad’ın Doha ile bölgesel rekabetten duyduğu endişeyi ve korkuyu yansıtıyor. 26 Ekim 2017 tarihinde Reuters ajansına verdiği bir röportajda, bin Selman “Katar’ın sıkıntısı çok çok çok küçük” diyerek, aralarındaki coğrafi, tarihi, akrabalık ve dini bağlarla sıkı bir ilişki olan bu komşuyu küçümsemişti. Bu küçümseme, Suudi Arabistan’ın iki yıl boyunca, ülkeler arasındaki tek kara yolunu kapalı tutmaya devam etmesiyle de gösteriliyor.

Bu meseleyi, bin Selman’ın dedesi olan kurucu kral Abdülaziz bin Suud zamanında da görmekteyiz. Kral Abdülaziz, 20. yüzyılın başlarında, 1920’lerde, kuzeni Küveytlilere karşı 10 yıl süren bir kuşatma uygulamış ve Kuveyt’in üçte ikisini ele geçirip topraklarını Suudi Arabistan’a katmıştır. Ayrıca, 1920’deki Cehre savaşında, Suudi kuvvetleri Kuveytlilerin kanını dökmüş, Kuveyt başkentine çok yaklaşmış, ancak Kuveyt Emirliği’nin lideri Şeyh Salim el-Mubarak el-Sabah’ın geri çekilmesi ve İngiltere’nin müdahalesi sayesinde Suudi orduları tarafından tamamen işgal edilmekten kurtulmuştur. İngiltere ile yapılan koruma anlaşması sayesinde Kuveyt, Suudi topraklarına katılmaktan son anda kurtulmuştur. Bu savaşın ardından, 1922’de Suudi Arabistan ile Kuveyt arasında, İngiltere’nin aracılığıyla yapılan Akir Antlaşması ile sınırlar belirlenmiştir.

Her ne kadar taraflar, barış anlaşması yapmak üzere birçok kez görüşmeler yapmış olsa da, Abdülaziz, Kuveyt’i Körfez’deki güçlü ve zengin bir ticaret merkezi olarak görmüş ve bu nedenle Kuveyt’in ekonomisini kıskanmıştır. Kuveyt’in güçlü ekonomisi, Suudi Arabistan’da huzursuzluğa yol açmış ve Kuveyt’in elde ettiği zenginliklerin bir kısmını almak istemiştir.

Bu durumun sonucunda, bin Suud, Kuveyt’in yeni lideri Şeyh Ahmed el-Caber es-Sabah’a bir mesaj göndererek, Kuveyt’le yapılan ticareti ancak Kuveyt’in üç talebini kabul etmesi halinde sürdürebileceğini bildirmiştir. Bu talepler şunlardı:

1) Kuveyt’te Suudi memurların istihdam edilmesi ve Kuveyt’ten Nejd’e çıkan mallardan gümrük vergisi alınması,

2) Şeyh Ahmed’in, ticaret üzerindeki gümrük vergilerinin karşılığında bir ödeme yapması,

3) Kuveyt yönetiminin, gümrük vergilerini toplamak ve Suudi Arabistan’a iletmek için kendi memurlarını ataması.

Elbette Şeyh Ahmed el-Caber, bu talepleri Kuveyt’in egemenliğine ağır bir hakaret ve ekonomisine büyük bir zarar olarak gördü. 1922’deki Akir Antlaşması’na rağmen, Suudi Arabistan, 1923 ile 1937 yılları arasında devam eden 14 yıllık bir ekonomik savaş başlattı. Bu dönemde, Akir Antlaşması’na rağmen, Suudi Arap saldırıları Kuveyt üzerinde kesintisiz devam etti. 1930’da, bin Suud, İngiltere’nin desteğiyle “Allah’a itaat eden kardeşler” hareketine karşı harekete geçti.

Tarihçi Raşid el-Ferhan’a göre, bu kuşatma Kuveyt’e ciddi zararlar vermiştir. El-Ferhan şöyle demektedir: “Kuveyt, bin Suud’un kendi memurlarından gümrük vergisi almak için yaptığı bu işin sonuçlarıyla büyük ekonomik ve ticari kayıplara uğramıştır. Bu bahaneyle böyle büyük bir sıkıntı üretilmesi, Kuveyt’e büyük zararlar vermiştir; Suudi Arabistan, bunun farkında olarak ve göz önünde olarak bunu yapmıştır.”

Türkiye ile Düşmanlık

“Osmanlılar, İran ve terörist gruplar, kötülüğün üçgenidir.”
(Muhammed bin Selman, 6 Mart 2018)

6 Mart 2018 tarihinde, Mısır’a yaptığı ziyarette Mısırlı gazetecilerle yaptığı bir görüşmede Muhammed bin Selman, Suudi Arabistan ve Mısır’ın ortak düşmanlarını duyurdu ve “Osmanlılar, İran ve terörist gruplar, kötülüğün üçgenidir” diyerek, Türkiye’nin, Suudi Arabistan’a düşmanlıkta İran’dan önce geldiğini açıkladı. Bu açıklama, Suudi Arabistan’ın Ankara Büyükelçiliği tarafından resmi olarak yalanlanmış olsa da, Mısır’a yakın medya ve gazeteciler tarafından doğrulandı.

Bu açıklamanın, Türkiye’nin Katar’a yönelik ablukayı bozan çabaları, başta Suudi Arabistan olmak üzere abluka ülkelerinin planlarını engellemesiyle ortaya çıkması şaşırtıcı değildi. Türkiye, ablukaya karşı askeri koruma sağladı ve ilk günlerde iki ülke arasında hava köprüsü kurarak, hızlı bir ekonomik destek sağladı. Ancak, Suudi Arabistan’ın Türkiye ile olan düşmanlığı, modern Suudi Arabistan’ın kuruluşuna dayanan tarihi bir geçmişe sahiptir. Suudi Arabistan, İngilizlerle işbirliği yaparak Osmanlı Türkleri ve onların Arap yarımadasındaki müttefikleri olan El-Reşid ailesine karşı komplo kurmuş ve onları Hasa bölgesinde mağlup etmiştir.

Bu nedenle, Abdulaziz bin Suud, İngiliz dostlarıyla yaptığı yazışmalarda Osmanlılara olan nefretini, öfkesini ve küçümsemesini sürekli dile getirmiştir. En çok mutlu olduğu ve sevindiği şey, Osmanlıların Arap Yarımadası ve Irak’ta yenilmesi, gerilemesi ve düşmesiydi.

Birinci Dünya Savaşı sırasında, 1 Eylül 1916 tarihli bir mektubunda Abdulaziz bin Suud, Bahreyn’deki İngiliz Siyasi Temsilcisi Kaptan Trenchard Craven Fowl’a yazdığı mektubunda, İngilizlerin zafer haberlerini aldığı için teşekkür etmektedir. Abdulaziz, İngilizlerin Osmanlıları yenmesinden büyük bir memnuniyet duyarak şöyle demektedir: “Savaş ve telgraflar konusunda bize verdiğiniz bilgi çok sevindirdi, çünkü Osmanlı düşmanlarımızı küçümsediniz. Şüphesiz, inşallah bizim dostumuz, muzaffer İngiltere ve müttefikleri düşmanlarına karşı galip gelecek ve her zaman, inşallah, bizlere sevinçli haberler göndereceklerdir.”

Birinci Dünya Savaşı’ndan önce, Osmanlıların güçlü bir pozisyona sahip olduğu dönemde, İngilizler Abdulaziz bin Suud’a, Osmanlılar karşısında biraz esneklik göstermesi ve onlara karşı direnç göstermemesi gerektiği yönünde tavsiyelerde bulunuyordu. 1 Nisan 1914 tarihli bir mektubunda Abdulaziz, Bahreyn’deki İngiliz Siyasi Temsilcisi Kaptan Trevor’a, Osmanlılarla ilişkilerinde onlara karşı esnek davranması gerektiği yönündeki tavsiyeleri kabul ettiğini ve bu tavsiyelere uyarak, o dönemde Arap Yarımadası’nda bağımsızlığını ilan etmeyeceğini belirtmiştir.

Osmanlılara Yönelik Geçici Eğilme ve Türkiye ile İlişkiler

Osmanlılara karşı bu geçici eğilim, Abdulaziz bin Suud’un dönemiyle örtüşmektedir. Aynı durum, günümüzde Muhammed bin Selman için de geçerlidir. Özellikle gazeteci Cemal Kaşıkçı’nın öldürülmesiyle ilgili olarak adı sıkça anılan bin Selman, Türkiye ile ilişkilerde de benzer bir tavır sergilemiştir. Bin Selman, Türkiye’yi “kötülük eksenindeki” ülkeler arasında saydığı açıklamasından sonra, ilişkilerin zarar görmeyeceğini, Suudi Arabistan’da Salman bin Abdulaziz’in ve Muhammed bin Selman’ın, Türkiye’de ise Recep Tayyip Erdoğan’ın olduğu sürece bir kopukluk yaşanmayacağını belirtmiştir. Buna göre, Osmanlıcı ve İslamcı bir yönelim sergileyen Türkiye, Suudi politikasında her zaman gizli bir düşman olarak kalmış, ancak bazı dönemlerde çıkarlar doğrultusunda geçici bir yakınlık söz konusu olmuştur.

Yemen Savaşı ve Güçsüz Olanı Sömürme

“Yemen’deki savaş kaçınılmazdı.”
(Muhammed bin Selman, 3 Mayıs 2017)

Nisan 2016’da, Suudi Arabistan’ın Washington Büyükelçisi Abdullah bin Faisal Al Suud, Yemen’e yönelik kullanılan cluster bombalar hakkında gelen bir soru üzerine, “Yemen’i bombalamayı bırakacak mısınız?” sorusuna verdiği cevapla büyük bir tepki toplamıştır. Büyükelçi, bu soruyu “Eşinize dayağınızı keser misiniz?” şeklinde cevaplayarak, Yemen’e karşı izlenen stratejiyi de gözler önüne sermiştir. Bu açıklama, Suudi Arabistan’ın Yemen’e karşı bakış açısını ve savaşın arkasındaki amacı net bir şekilde ortaya koymuş, bin Selman’ın Husi milislerine karşı başlattığı “Fırtına Hızması” operasyonunu, Yemen halkına karşı yürütülen acımasız bir işgal ve savaş olarak pekiştirmiştir. Yemen, şu anda en kötü insani ve ekonomik krizini yaşamaktadır. BM İnsani Yardım Koordinatörü Mark Lowcock’a göre, 14 milyon Yemenli büyük bir açlık tehdidi altındadır ki bu, Yemen nüfusunun yarısı demektir.

Suudi Arabistan, Husi milislerine karşı verilen mücadeleyi bahane ederek, hava üstünlüğüyle silahsız sivillere saldırmış, özellikle çocukların öldürülmesiyle ilgili defalarca üzüntü belirtmiştir. Aynı zamanda Yemen’in iç karışıklığından yararlanarak, Suudi çıkarlarına hizmet etmek amacıyla Yemen topraklarında ekonomik hedefler peşinde koşmuştur. Son olarak, Suudi Arabistan’ın, Yemen’in Mahra bölgesinden Arap Denizi’ne uzanacak bir petrol boru hattı geçirme planları, bölge halkı tarafından büyük tepkilere yol açmış ve protestolara sebep olmuştur.

Abdulaziz bin Suud döneminde de Yemen’e karşı benzer bir küçümseme ve aşağılayıcı bir tutum sergilenmiştir. O dönemde, Asir bölgesi ve Tihame’nin bazı kısımları, Muhammed el-İdrisi önderliğindeki Edarise ailesinin yönetimindeydi ve 1920’de yapılan bir anlaşma ile Suudi Arabistan, Edarise ailesinin bağımsızlığını kabul etmiştir. Ancak, Abdulaziz bin Suud’un Hicaz’daki genişleme çabaları sırasında, Yemen hükümeti, Asir’deki stratejik bölgeleri ele geçirmiştir. Bu durum, Yemen ile Suudi Arabistan arasında yıllar süren gerilimlere yol açmıştır.

Sonunda, 21 Ekim 1926’da, Asir Emiri Hasan el-İdrisi, Suudi Arabistan’a koruma anlaşması imzalamak zorunda kalmış, ancak bu anlaşma, Suudi Arabistan’ın çıkarlarına hizmet etmiş ve el-İdrisi ailesinin gücünü sınırlandırmıştır. 1930’da ise, yeni bir anlaşma ile Asir’in yönetimi tamamen Suudi Arabistan’a geçmiştir. Bu gelişme, Hasan el-İdrisi’yi Yemen’e kaçmaya zorlamıştır.

Asir’de Durumun Kızışması ve Suudi Müdahalesi

1931 ve 1932 yıllarında Asir’deki durum şiddetlendi ve Suudi Arabistan’a karşı bir ayaklanma başladı. Suudi kuvvetleri, Halid bin Lûey Al Suud ve Abdulaziz bin Mesud Al Suud komutasındaki bir ordu ile Asir’i tamamen işgal etti. Edarise güçleri, Suudi kuvvetlerinin karşısında başarısız olarak Yemen’e çekilmek zorunda kaldılar. Nisan 1933’te, Yemenli imamın karşıt kabilelere karşı yürüttüğü ayaklanmayı bastırırken, oğlu Ahmed, Yamen kabilesinin kontrol ettiği Necran’ı ele geçirdi çünkü bu kabile, Yemenli Hemdan kabilesinin bir dalı olarak kabul ediliyordu.

Taraflar arasında barışçıl müzakerelerin başarısız olmasının ardından, Abdulaziz bin Suud, Yemenlileri aşağılamaya yemin etti. İngiltere’nin sağladığı askeri destek ve o dönemde Suudi Arabistan’daki petrol hakkı için ayrıcalık veren “Standard Oil of California” şirketinden aldığı kredi sayesinde, Suudi ordusu, Saud bin Abdulaziz’in komutasında Necran ve çevresini, ve Faysal bin Abdulaziz komutasında ise Tihame ile Hodeyda limanını ele geçirdi. Suudi kuvvetleri, Sana’a’ya neredeyse ulaşacak duruma geldi. Bu Suudi ilerlemesi karşısında, Yemen İmamı Yahya, Suudi kuvvetlerinin geri çekilmesi karşılığında Asir’i terk etmeyi kabul etti. Böylece, Abdulaziz Al Suud, İngiltere’nin desteğiyle ve askeri gücünü kullanarak Yemen topraklarına sahip oldu.

Benzerlikler: Muhammed bin Selman ve Abdulaziz Al Suud’un Stratejileri

Bu, Muhammed bin Selman ile dedesi Abdulaziz Al Suud arasındaki bazı benzerliklerdir. İki adamın düşmanlık stratejileri gösteriyor ki, Muhammed bin Selman, dedesinden hiç farklı değildir. Aralarındaki tek fark, Abdulaziz Al Suud’un sabırlı ve gizlilikle hareket etmesi, Muhammed bin Selman’ın ise aceleci ve hızlı kararlar almasıdır. Gerçekten de, bir atasözüne uygun şekilde, “Babasına benzeyen, suç işlemiş olmaz.”

Kaynak: Al Jazeera

Tercüme: Ahmet Ziya İbrahimoğlu
19.11.2024 Üsküdar